Bunschoten-Spakenburg

Bij het opstellen van kadaster gegevens van de gemeenten tussen 1822 en 1832 stonden er aan de zuidgrens van de gemeente Bunschoten vier betonnen grenspalen. In de loop van de tijd zijn alle vier palen verdwenen. Twee grenspalen zijn nu gereconstrueerd, vergelijkbaar met de palen die er in 1822 stonden. Het is een vierkante paal met afgeronde hoeken. Aan de bovenkant van de paal is een ijzeren vierkant aangebracht. 


  Deze paal staat aan de Eemdijk.
De voorkant van de paal wordt gesierd door het wapen van het Hoogheemraadschap van de Bunschoter Veen en Veldendijk. Later is dit wapen gevoerd door het Waterschap Beoosten de Eem en Waterschap De Eem. Door de vele samenvoegingen van waterschappen is dit wapen nu in onbruik geraakt. Overigens is het wel vreemd dat op de palen die de grenzen van de gemeente aanduiden, het wapen van het waterschap staat. Daarvoor is geen verklaring te geven.

De tweede replica bij het museum. Uiterst links een  zogenaamde Mussertpaal en in het midden een MvO paal afkomstig van de Grebbelinie.

Elst en Amerongen

Deze paal vinden we in Elst, op de kruising van de Rijksstraatweg/Vissersweg.  De heer H.P. Deys heeft in de publicatie "Oud Rhenen" afl. 25 1(2006) pg 6-13; over deze palen gepubliceerd en leverde mij de volgende tekst:
 "De grens tussen het onder de stadsvrijheid van Rhenen vallende Elst met de heerlijkheid van Amerongen was vroeger niet duidelijk genoeg gedefinieerd. Aan beide zijden lag het Elster bos, dat lange tijd aan één eigenaar had toebehoord: de Heer van Amerongen. Pas in 1717 is hier, op verzoek van de graaf van Athlone, Heer van Amerongen, een definitieve grensscheiding vastgesteld. Dit geschiedde toen vaak door het plaatsen van grenspalen, ook wel limiet- of jurisdictiepalen genoemd. Een ingeschakelde landmeter plaatste een viertal stenen palen, waarvan de eerste werd geslagen in de zuidelijke voet van de Emmikhuizer Berg, ten westen van de herberg de Rode Haan. De grens liep van hieruit iets ten oosten van en evenwijdig aan de Slaperdijk, dwars door het Egelmeer in een kaarsrechte lijn naar de Rijn toe. Een kleine bocht werd gemaakt ter hoogte van de Paardenkop in Elst. In het Elster Bos staat tegenwoordig nog een ca. 3 meter hoge stenen grenspaal, vlak bij de Galgenberg. Hoogstwaarschijnlijk is dit één van de andere palen die in 1717 werden geplaatst. Op de paal staat in een wapenschild gehouwen 'Hooge Heerlyckheid Amerongen Ginkel en Elst'. Onder het wapenschild van deze paal is, vermoedelijk later, het woord 'Jagdregt' toegevoegd. In Elst staat langs de doorgaande Rijksstraatweg op de oude grens met Rhenen (tot 2006), vlak aan de uitrit van de Vissersweg eveneens een identieke, maar wat minder hoge grenspaal, hier beschreven. Op deze paal zijn de woorden 'Hooge Heerlyckheid' weggehakt, en het woord 'Jagdregt' ontbreekt geheel."

Elst, Molenweg 4 "Iets westelijker, in Elst (voorheen gem. Amerongen) staat aan de Oude weg, een zijweg vlak bij de molen 't Wissel, tussen de nrs. 2 en 4 eveneens een identieke, zij het iets lagere paal. Deze grenspaal kan hier niet oorspronkelijk geplaatst zijn, en moet de oorspronkelijke vierde grenspaal geweest zijn, en zou dan vermoedelijk gestaan hebben ergens ten zuiden van de Rijksstraatweg."

Detail paal, met wapen en tekst. De woorden "Hoge Heerlijkheid" zijn hier nog aanwezig net als op de volgende paal in Elst. 
Het wapen boven de tekst is dat van Amerongen, 6 lelies met een dwarsbalk.

Amerongen, Utrechtse straatweg, westzijde

Grenspaal op de Galgenberg bij Elst. Tekst ook op deze paal: HOOGE HEERLYCKHEID AMERONGEN GINKEL EN ELST en daaronder in een ander lettertype: JAGTRECHT

Grens met Gelderland

Aan de Renswoudseweg/Arnhemse weg staat deze paal net de opschriften Utrecht/Gelderland.


Dan is er in 2009 nog een paal herplaatst aan de Grebbedijk, bij Blauwe Kamer. Die staat op de andere pagina van Utrecht.

Dijkpaaltjes Lek in Wijk bij Duurstede

 Op de Lekdijk in Wijk bij Duurstede zijn enkele dijkpaaltjes bewaard gebleven. Verder stroomafwaarts aan de Lek is dat nog op enkele plaatsen het geval.
 

De Limes van Woerden naar Wijk bij Duurstede


De eerste paal vinden we aan de gemeentegrens van Woerden.  Achtergrond en informatie over de Romeinse grens in Nederland kun je op internet vinden. 
De tweede paal staat opgesteld aan de Breeveld.
Elke paal is voorzien van een ingegoten verwijzing naar de plaats waar men vandaan komt en de plaats waar men naartoe gaat (als je tenminste de grens volgt).



Op alle 20 grenspalen is deze tekst met logo ingegoten.
Nummer 6, in het verlengde Castellumlaan aan Het Zand.
Net over de brug, langs het fietspad naar beneden: 7.
In het centrum van Utrecht, met op de achtergrond de Domkerk staat de achtste.
9 aan de Koningsweg, net na de spoorwegovergang.
10 Merelveldweg
11 Bij Fort Vechten, aan de Marsdijk
12 Aan de Achterdijk
13 Ook aan de Achterdijk.

De veertiende, ook aan de Achterdijk

15, aan de Hollendewagenweg, ongeveer 1 km van Werkhoven.
Exemplaar 16 aan de Caspargauw. De nummers die ik op deze pagina noem, zijn uitsluitend bedoeld voor mij en de lezer om de palen makkelijk van elkaar te kunnen onderscheiden. Ze zijn niet op de palen te vinden.
17, op de hoek Smidsdijk/Trechtweg
18 aan de Trechtweg
Bij de rotonde Geerweg/Boterslootweg staat de 19e
De laatste paal, de twintigste van de Limes reeks staat aan de Haven van Wijk bij Duurstede
Met dank aan:

Amersfoort

In de voortuin van het stadsmuseum Flehite vinden we een grenspaal met de wapens van Utrecht en Holland. De paal komt van die grens en heeft nummer 6. Deze paal heeft het museum sinds 1925 in bruikleen van Provinciale Waterstaat van Noord-Holland.Voor meer informatie over deze palen reeks, zie de betreffende pagina.
Een tamelijk onbestemde brok steen, die eruitziet als een paalvoet. Staat in het bos ten westen van Amersfoort aan de bosweg. Dit kan heel goed een overgebleven rest zijn van een van de Jachtpalen (zie hieronder).  
Wel op de grens, in dit geval de grens van Amerfoort met Soest vinden we nog een van de "Iagtpalen", waar P.S. Teeling het volgende over schreef:"Tot nog niet zo heel veel jaren geleden stonden er ten Westen van onze stad verscheidene van deze oude grenspalen: aan de Soester kant de letters SOEST IAGTVR ingebeiteld en aan de andere zijde AMERSFOORT. Het waren oude stenen merktekens uit de 17e eeuw, welke 250 jaren lang de zelfbewustheid onzer Amersfoortse voorzaten in herinnering hielden. Want zij gaven niet alleen aan “Borger en Rabauw” te kennen, dat hier der Stadt Vriheydt van Amerfoort begon, maar ook aan de hoogste adel van ons land de vingerwijzing: “hier eindigt het jachtrecht van de Lustplaetse ende Wildbane van Zoest”. Staat op een afgesloten defensie terrein, en dat is wellicht ook de reden dat de paal er nog is, in tegenstelling tot wat de heer Teeling dacht.  Deze paal dateert van ongeveer 1690. Moet minimaal een keer verplaatst zijn, want hij staat een kwartslag gedraaid. Alle andere palen zijn verdwenen, behalve dan de paalvoet van de vorige foto wellicht.

Wijk bij Duurstede en Amerongen

Aan de Trechtweg/Trekweg, westelijk van Wijk bij Duurstede, verscholen in een bosje, staat deze paal. Er is nog zichtbaar dat er ooit schildjes met de gemeentenamen hebben opgezeten De paal gaf de grens aan met Cothen.
Een anonieme betonnen paal op de kruising van de Landscheidingsweg met de Wijkerweg. De lokatie van deze paal en de volgende heb ik uit het artikel van Ad van Bemmel: "Historische Grenspalen in het Kromme Rijn Gebied, een inventarisatie." Verschenen in het tijdschrift van de Historische Kring, Tussen Rijn en Lek, September 2001, blz. 37.
Aan de Ameronger dijk.
Evenals de vorige paal staat deze op de grens Wijk bij Duurstede - Amerongen. Met ingebeitelde plaatsnamen.
Deze paal van het Hoogheemraadschap Lekdijk Bovendams markeert het Amerongse beginpunt van de Lekdijk. Kruising Lekdijk/Rijnsteeg.
Aan de voorzijde staat ingebeiteld: "Lekkendijk Bovendams"

Van Willige Langerak naar Lopikerkapel

Net over de grens met Zuid-Holland, aan de Lekdijk Oost in Schoonhoven vinden we dit palen duo. De palen markeren de grens van het toenmalige hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard en het oostelijk gelegen voormalige waterschap Lopikerwaard. Tegenwoordig beheert het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (in 2004 samengevoegd) de Lekdijk vanaf dit punt in westelijke richting, in oostelijke richting is nu het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden verantwoordelijk voor het beheer.
10
Langs de Lekdijk van de Lopikerwaard waren 10 wachthuizen aangewezen, waar bij dreigend hoog water in de rivier, de manschappen van het dijkleger zich moesten verzamelen. Van daaruit werd de dijkbewaking geregeld en konden spoedeisende noodmaatregelen worden genomen. Deze wachthuizen waren herkenbaar aan de boven op de dijk geplaatste wachthuispaal, waarop ’s nachts een brandende lantaarn werd geplaatst. Door modernisering van de dijkbewaking de betekenis nog slechts historisch.

De 2 meter hoge palen van hardsteen hebben een gestileerde kroonlijst.

9
Paal 10 staat ook nog op Hollands gebied; deze is de eerste in Utrecht, in het dorp Willige Langerak.
De palen zijn voorzien van duidelijk te lezen ingebeiteld nummer. 8
De dijk langs de Lek werd in natura door de grondeigenaren onderhouden. Eigenaren van een bepaald perceel hadden een zogeheten hoefslag van de dijk. Dit was een stukje dijk dat bij een bepaald perceel behoorde en dat door deze eigenaar van dat perceel moest worden onderhouden. Bij de schouw, waarvan er meerdere per jaar op vaste tijdstippen plaatsvonden, controleerden Dijkgraaf en Hoogheemraden of een hoefslag in de dijk door de dijkonderhoudsplichtige - de zogeheten gehoefslaagden - goed onderhouden was.

7
Dan trok er een ‘leger’ over de dijk met draagburries, kruiwagens, schoppen en houwelen. De voorhoede werd gevormd door enkele goed geklede heren te paard of in een koets. Na iedere hectometer keek de dijkgraaf om en vroeg de hoogheemraden: ‘looft of laakt gij den dijk?’. Als zij riepen ‘wij loven hem’, schreed het leger verder. Als de dijk werd gelaakt, moest het voetvolk op kosten van de nalatige onderhoudsplichtige de reparaties uitvoeren.

6
De collegeleden van het hoogheemraadschap vervoegden zich dan in de naburige herberg, waar zij voor rekening van de onderhoudsplichtige, onbarmhartig consumpties tot zich namen tot de dijk klaar was. Kon iemand zijn plicht niet meer nakomen, dan werd onder ‘Het nootenboomken’ bij het Klaphek (bij de IJsseldam, even westelijk van Vreeswijk) recht gesproken. Dat betekende meestal dat de betrokkene uit het gebied werd verbannen en zijn eigendommen verbeurd verklaard.

[tekst van de website: http://www.gemaalhaastrecht.nl]
5

4 Tegenover het polderhuis in Jaarsveld.
3 Deze dijkwachtpalen zijn natuurlijkg geen grenspalen, maar ik maak op deze site graag een uitzondering voor deze mooie serie.
2
En dit is paal 2 twee jaar later, in Maart 2010. Geheel vernieuwd, maar met een stuk van de oude kop, wel beschadigd, dus waarschijnlijk is deze paal in 2008/09 kapot gereden.
Op de dam. De voormalige scheiding tussen de waterschappen Benedendams en Bovendams. Deze palen staan vlak bij de brug (westelijk) van de A2 over de lek. De paal met de punt markeert de IJsseldam en draagt ook die inscriptie. De paal met de kroonlijst is de grenspaal van Bovendams.